Lutowiska- wieś turystyczna w woj. podkarpackim licząca 762 mieszkańców, położona nad potokiem Smolnik przy pasmach Ostre i Otryt. Porównując  Gminę Lutowiska ze wszystkimi gminami w Polsce jest to NAJWIĘKSZA GMINA W KRAJU, która zajmuje 7. miejsce wg powierzchni (475,85 km²), a jednocześnie mająca najniższe zaludnienie (2084). Bezpośrednio graniczy ze  Słowacją  i Ukrainą  oraz z Węgrami (występują tam wody termalne, wody borowo-jodowe).

Przez Lutowiska przebiega droga wojewódzka biegnąca w kierunku trasy turystycznej tzw. “Dużej Pętli Bieszczadzkiej” (Lesko, Hoczew, Nowosiółki, Mchawa, Baligród, Bystre, Łubne, Jabłonki, Cisna, Dołżyca, Krywe, Przysłup, Kalnica, Smerek, Wetlina, Przełęcz Wyżna, Brzegi Górne, Przełęcz Wyżniańska, Ustrzyki Górne, Bereżki, Smolnik, Lutowiska, Pasmo Ostrego, Czarna, Żłobek, Rabe, Równia, Hoszów, Ustrzyki Dolne, Ustjanowa, Olszanica, Uherce Mineralne, Glinne i powrót do Leska). Jej długość wynosi - 144 km. Przebiega przez Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu i Park Krajobrazowy Gór Słonnych!

Historia Lutowisk sięga XV w., w chwili nadania praw osadniczych zawartych pomiędzy właścicielem osady, należących ówcześnie do Stadnickich a osadnikami.

Miejscowość dawniej nazywana była Litowyszcze, co oznaczało miejsce letniego wypasu bydła. Lutowiska podobnie jak pobliski Żurawin były ważnym miejscem, gdzie przecinały się 3 szlaki handlowe.

1 trasa prowadziła z Sanoka przez Chrewt - Lutowiska - Żurawin - Borynię - Komarniki na przełęcz Tucholską i dalej przez Mukaczewo do Siedmiogrodu.

2 trasa wiodła od Przemyśla i Dobromila przez Lutowiska, przełęcz Beskid lub Użocką do Użgorodu.

3 trasa kierowała od Krywki, przez Turkę do Drochobycza.

Ciekawostką jest, że w Boryni znaleziono 100 denarów rzymskich, w Żurawinie -monetę rzymską, w Komarnikach znaleziono 12 mieczy z brązu.

Lokalizacja sprawiła, że osada zmieniała często właścicieli. Po kolei przejmowali ją: Piotr Sobieński, Barbara Kmita, Stanisław Herburt, Erazm Herburt, Iwan Polański, Piotr Polański, Bazylii Ustrzycki, Marianna Ustrzycka żona Szymona Urbańskiego tzw. łowcy kamienic, gdzie w latach 30-tych przejął Lutowiska i parafię w Cisnej Michał Urbański - podczaszy żydaczowski i jego następca  Ludwik Urbański. Następnie w 1779 r. majątek przejął Józef Górski, Ignacy Górski, Ksawery Konarski –uczestnik powstania listopadowego z 1831 r. W 1868 Lutowiska były własnością Franciszka Konarskiego,a pod koniec XIX w. właścicielem Lutowisk był hrabia Stanisław Konarski, w 1896 r. właścicielem został Mendel Rand kupiec żydowski, a w latach 1911 - 1939 majątek Lutowiska pozostawał w rodzinie Randów.

 Z uwagi na ważny szlak handlowy w Lutowiskach odbywały się duże jarmarki na 2 Rynkach Górnych i Dolnych głównie należących do Żydów z uwagi, iż przeważała tu ludność żydowska. Już  przed 1742 r. Lutowiska posiadały  prawa miejskie.

Do ciekawych wydarzeń należy bitwa pod Lutowiskami, która rozpoczęła się  w 1915 r. w 30 stopniowym mrozie! Austriacy pokonali kawalerię chana Nachiczewskiego. Co oznaczało rozpad Austro-Węgier i odzyskanie przez Polskę niepodległości. Ukraińcy przejęli Lutowiska i utworzyli w nim Powiatowy Komisariat i jednostkę wojskową o nazwie "Litowyszcza”.

W 1919 r. do Lutowisk wkroczyło Wojsko Polskie pod dowództwem kapitana Rawskiego, tym samym Ukraińcy wycofali się.  W tym samym roku utraciły prawa miejskie, jednak do II wojny światowej nadal pozostały ważnym ośrodkiem gospodarczo-administracyjnym.

Należy wspomnieć, że w 1921 r. w regionie Lutowisk zamieszkiwało 2221 osób, w samych Lutowiskach -  2125 osób. Natomiast  w 1931 r. w regionie – było 18491 osób, w Lutowiskach- 3468 osób.

W tym samym roku (1931) Lutowiska przejął ZSRR i zostały przemianowane na Szewczenko, a w 1941 do miejscowości wkroczyły Niemcy. Rok później wymordowano Żydów i Polaków, spalono zabudowania, w tym synagogę żydowską. Ruiny synagogi są obecnie wyeksponowane w ramach ścieżki historycznej. A na mocy paktu niemiecko-radzieckiego najbogatrzym przedsiębiorcom odebrano  olejarnię, tartak i jedyną bieszczadzką spalinową elektrownię (wybudowaną 2 lata wcześniej). Dopiero w 1951 r. w ramach umowy o zamianie granic Lutowiska wróciły do Polski. 

Od roku 1957 Lutowiska zaczęły się rozbudowywać. Powstało kino "Strażnica", ośrodek zdrowia i apteka, PGR, strażnica WOP, szkoła podstawowa, hotel "Borowik", remiza OSP. Obecnie w Lutowiskach powstała nowa szkoła, obiekty noclegowe,  w tym gospodarstwa agroturystyczne, pokoje gościnne, szkolne schroniska, domki campingowe, pensjonaty, hotele, plac rekreacyjno-festynowy, stadion, hala sportowa i siłownia oraz strzelnica sportowa.  Działa też Gminny Klub Seniora, Biblioteka i Gminne Centrum Turystyczne. Prowadzona jest przebudowa strażnicy WOP i Gminnego Ośrodka Kultury, powstanie także nowa siedziba dla policji i pogotowia ratunkowego oraz planowana jest rozbudowa parkingów, dróg, szlaków turystycznych, zajezdni parkowych w ramach Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych i z Funduszy UE. Swoje siedziby mają tu także Nadleśnictwo Lutowiska i Gmina Lutowiska.

W roku 2019 PGNiG otrzymało koncesję na odwierty ropy i gazu ziemnego  (złóż węglowodorów) na terenie miasta i gminy Ustrzyki Dolne oraz gmin: Czarna, Lutowiska, Olszanica i Solina.

Na tym terenie znajdują się także termy bieszczadzkie. Zobacz  ZŁOŻA KOPALIN.

Zabytki w Lutowiskach: neogotycki kościół pw. Św. Stanisaława Biskupa, ośrodek edukacyjny, w którym organizowane są wystawy, drewniana willa sprzed I wojny św., która jest obecnie remontowana.  Cerkiew Św. Michała Archanioła (obiekt objęty programem UNESCO), Pomnik ku czci pomordowanych 650 Żydów i Romów, których masowo  rozstrzelali hitlerowcy w 1943 r. oraz ruiny synagogi, w tym cmentarz żydowski na którym znajduje się około 500 nagrobków, a także pomnik Jerzego Janickiego- honorowego mieszkańca Lutowisk, a zarazem popularnego pisarza, dramaturga i twórcy scenariuszy filmowych, radiowych i telewizyjnych. 

Ciekawą atrakcją jest wzgórze Chodak nad Lutowiskami, na którym to pod koniec lat 60 XX w. nakręcono film Henryka Sienkiewicza "Pan Wołodyjowski"! To tam właśnie stanęła chreptiowska siedziba „Małego Rycerza”  (obecnie na wzór wybudowano tam hotel Chreptiów).   Dziś nie ma po niej śladu, jednak są oznaczenia prowadzące do tego miejsca.

Również tereny współczesnej gminy Lutowiska są miejscem akcji powieści autorki książek dla dzieci Marii Kownackiej pt.: „Na tropach węża Eskulapa”.

Kolejne atrakcje:  punkt widokowy, pracownia rękodzieła- Stare Kino, ścieżka historyczno-przyrodnicza Ekomuzeum "Trzy kultury", Park Gwiezdnego Nieba!

Co roku w lipcu odbywają się tu Targi Końskie, które nawiązują do przedwojennej tradycji, Dni Żubra i Gminne Dożynki oraz wyścigi psich zaprzęgów.  

Zapraszamy turystów i inwestorów do Lutowisk! 

Poznaj Lutowiska, jego plany i strategie: www.lutowiska.pl/